Gapakin Man

 

            Sa mundong ito kapag mahirap ang tao, kawawa. Ang walang alam; madadaya, maaabuso ng ibang tao, o minsan pa, mapagbibintangan sa isang bagay na hindi ginawa. Gumagalaw ang siyudad base sa batas na ginawa ng matatalinong tao. Patuloy sa pag-ikot ang mundo, walang tigil ang pagtakbo ng oras. Maraming magbabago ngunit hindi ang buhay ng mga taong patuloy na gumagawa ng bagay na sumisira sa kanila.

            Nanginginig ang kamay at buong katawan ni Mang Ben, isang may kapayatang lalaki, nang pumasok siya sa isang kainan. Bahagya niya pang inayos ang sumbrero at pasimpleng nag-obserba sa paligid. Malalim na ang gabi kaya tahimik na sa lugar na iyon. Wala siyang dapat ipag-alala.

            Isang babaeng nasa may pinto ang nakapukaw ng kaniyang atensyon. Halatang may kaya sa buhay base sa suot nitong damit. Tila naman nakaramdam siya ng poot habang pinapanood ito at ang ilang tao roon na masiglang humihigop ng sabaw mula sa kani-kanilang pagkain.

            Nagtagis ang kaniyang bagang at muling lumabas upang sa labas na lamang abangan ang partikular na babae.

            At hindi nga siya nagkamali dahil mayamaya pa'y lumabas na rin ang babae patungo sa isang madilim na eskinita. Nang makahanap ng tyempo, mabilis na inagaw ni Mang Ben ang pitaka nito. Malas niya dahil naging alerto ito kaya kinailangan pa niyang makipag-agawan dito. Sa takot na may makarinig sa sigaw ng babae ay bumunot na siya ng kutsilyo at inihamba iyon dito.

            "Ibigay mo sa akin ito!" pahasik niyang sigaw rito habang pilit na inaagaw ang pitaka.

            "K-Kailangan ko ho ito ngayon. Maawa kayo." Garalgal ang tinig nito.

            Itinago ng dalaga sa likuran ang pitaka kaya naman inipit ito ni Mang Ben sa pader at itinutok ang kutsilyo sa tiyan. Gulong-gulo na ang utak niya. Natatakot siya sa maaaring mangyari ngunit wala siyang balak umatras.

            "`Wag mo nang hintaying masaktan, Miss."

            "I-Ito po... `Wag n'yo lang akong saktan."

            Ngunit ang akala ni Mang Ben na makakamtam ay napalitan ng malakas na sipa na pinakawalan nito at tumama sa kaniyang binti. Hindi niya iyon ininda.

            "Tulungan n'yo ak—”

            Nahawakan niya ito sa buhok at dulot ng matinding tensyon at takot na nararamdaman, kusang gumalaw ang kamay niya para saksakin ito. Ramdam niya ang panghihina nito habang unti-unting nalugmok sa lupa.

            "Pare, tumawag tayo ng pulis. May sinaksak yata roon."

            Dalawang lalaki ang nasa dulo ng eskinita ang nakatingin kay Mang Ben. Bahagyang inuusisa ang kinaroroonan niya at ang isa'y tila may kausap na sa telepono. Nanghihina man ang mga tuhod dulot ng sipa natamasa, madali siyang kumilos upang takasan ang kasalanang magdadala sa kaniya sa impyerno.

            Dumaan siya sa isang gubat at nang makasiguradong walang nakasunod, napalupagi na lamang siya. Halos hindi na siya makahinga dahil sa takot na namumuo sa dibdib. Pumatak na rin ang kaunti niyang luha na humalo sa pawis.

            Tatlong-libo. Para sa tatlong-libong piso nagawa niyang kumitil ng buhay. Ganoon na ba kababa ang halaga ng buhay ng isang tao para sa kaniya? Wala sa plano niya ang pumatay. Hindi niya iyon gusto ngunit iyon lang ang naisip niyang paraan upang mapasakaniya ang pakay. Sa pinagdaraanan niya ngayon, wala na yata siyang sinasanto.

            Napansin niya ang pulang likido sa kamay. Pangalawang beses na nagkabahid ng dugo sa mga kamay. Pangalawang beses na nakapatay siya nang hindi sinasadya. Malamang bukas, nasa telebisyon na muli ang ginawa niyang krimen, at mukha kung nagkataong namukhaan siya ng dalawang lalaki.

            "Ano ba itong nagawa ko?" gigil niyang isinuntok sa lupa ang kamao.

            Hindi siya papayag na madamay ang mga taong iniingatan niya.

            Kailangan na niyang lumayo.

 

            "`TAY! `Tay! Bakit po ngayon lang kayo umuwi? Kagabi pa po namin kayo hinihintay." Isang batang lalaki na nasa edad na lima ang patakbong sumalubong kay Mang Ben pagkapasok pa lang sa maliit na bahay. Sunod na sumalubong ay ang batang si Nina na pitong taon.

            "Pasensya na kayo, Atong. Nagtrabaho pa ang tatay kaya ngayon lang ako." Inilapag niya sa lamesa ang isang supot. "Bumili ako ng pansit para sa kaarawan mo. Paborito mo ito, 'di ba?"

            Tila mga bituing kumislap ang mata ni Atong at bumungisngis. "Talaga, `Tay? Yehey!"

            "Nasaan nga pala si Mikoy, Nina?" Ang kakambal ng anak na babae ang tinutukoy niya.

            "`Tay, nasa kuwarto po. Masakit pa rin po ang tiyan."

            Binalot siya ng pag-aalala nang makita si Mikoy sa banig na namimilipit sa sakit ng tiyan. Maya't maya rin kung humaluyhoy ito at tagaktak ang pawis.

            Noong isang gabi pa masakit ang tiyan ni Mikoy. Dahil yata iyon sa nakain nito habang nangangalakal. Kung hindi nga lang pinapalayas si Mang Ben sa mga pinapasukang trabaho, hindi magkakanda-leche-leche ang buhay nila. Hindi siya mapipilitan gumawa ng masama.

            "Mikoy, narito na ang Tatay. Inumin mo muna itong gamot." Masuyo niya itong pinalitan ng damit bago ipainom ang biniling gamot.

            Gusto man niyang dalhin ito sa ospital, hindi naman niya magagawa dahil kailangan pa rin niya magtago. Mabuti na lamang at malayo ang tirahan nila sa lugar na pinangyarihan ng krimen, hindi rin ganoon karami ang naninirahan. Hindi siya agad matutumbok ng mga pulis.

            Mayamaya'y natigil na sa paghalinghing si Mikoy. Bahagya ring nabawasan ang nerbyos na nararamdaman niya. Binuhat niya ito patungo sa sala kung saan naroon si Atong at Nina.

            Hindi mapaknit ang kaniyang ngiti sa nakikitang galak sa mukha ng mga ito habang nilalantakan ang pansit na may kapartner pang puto. Sigurado siyang kung nabubuhay pa ang kaniyang asawa, matutuwa rin ito—iyon ay kung hindi nito malalaman ang ginawa niyang kasamaan mapakain lang ang mga anak.

            "`Tay, ano pong nangyari sa damit ninyo?"

            "Ah, ano, anak…Nagkatay kasi ako ng karne sa bayan. Natalsikan. Sandali lang, magpapalit ako ng damit."

            Sinigurado niyang walang anumang bahid ng dugo ang damit bago iyon itinago. Nanginginig ang kaniyang kalamnan, nangingilid ang luha. Tila pinipira-piraso ang kaniyang buong katawan sa paghihinagpis. Ang kaluluwa niya'y animo sinusunog sa impyerno. Hindi na niya alam ang gagawin para maiahon sa kahirapan ang pamilya.

            Hindi nakatapos ng elementarya si Mang Ben dahil sa hirap ng buhay. Maaga rin siyang naulila sa magulang. At ang asawa naman niya, namatay sa panganganak sa kambal. Pakiramdam niya siya na yata ang pinakamalas na tao sa mundo. Ginawa niya ang lahat para lang mabuhay ang mga anak na nagsisilbi niyang lakas. Pinasok ang anumang malilinis na trabaho, pero dahil nga walang natapos at sa katawang tila patpat, tinatanggal din siya agad.

            Naaalala pa niya nang minsang nagkasakit si Atong; nanlimos siya sa bayan, nagmakaawa sa mga taong nakita, nanghingi ng pagkain. May nagbigay ng tulong, ngunit ang ilan, itinaboy siya na parang maruming aso.

            Napagbintangan din siyang nagnakaw. Nagpaliwanag siya ngunit walang naniwala. Ano ba naman ang laban niya sa mga taong may kwarta at may pinag-aralan? Maabuso at maabuso siya kahit ano'ng gawin niya. Dalawang araw siyang nakulong bago pinatawad kahit siya dapat ang magpatawad. Patas ba iyong maituturing?

            Sa mata ng batas, talo ang walang alam. Hindi mahalaga kung inosente ka. Ang mahalaga, may pinag-aralan ka ba?

            Hindi nagtagal, tinahak ni Mang Ben ang maling landas. Tutal kriminal na rin naman ang tingin sa kaniya ng ilang tao. Wala ring nag-aabot ng tulong kaya siya na ang gumawa ng paraan. Gagawin ni Mang Ben ang lahat para sa mga anak niya.

            "`Tay!" boses iyon ni Atong. "Si Kuya Mikoy po, sumasakit na naman ang tiyan!"

            Naabutan ni Mang Ben ang anak na namimilipit na naman sa upuan. Bawat daing at iyak nito ay tila karayom na tumutusok sa kaniyang dibdib. Nawawarak ang kaniyang puso.

            Hindi na niya kayang panoorin iyon kaya nagdesisyon siyang dalhin na sa ospital.

            Ayon sa doktor, nalason si Mikoy. Swerte na nga raw itong maituturing dahil hindi agad bumigay ang katawan nito. Ngunit kailangan nitong manatili pa sa ospital upang mabigyan ng naaayon na gamot.

            "Atong, Nina, dito muna kayo. Bantayan n'yong mabuti si Mikoy, ha?" Dinukot niya sa bulsa ang natirang pera pagkatapos ay iniabot iyon kay Nina. "Heto, bumili kayo ng pagkain sa labas. Aalis lang ako."

            Kumapit sa laylayan ng T-shirt niya si Atong. "`Tay, saan po kayo pupunta?"

            "Magta-trabaho lang ulit ako para may pambayad dito sa ospital."

            "Babalik po kayo agad, `Tay, ha?" segunda ni Nina.

            Nakangiti siyang tumango bago hinalikan ang dalawa. "Mahal na mahal ko kayo." Sunod niyang nilapitan si Mikoy na mahimbing na natutulog at binigyan ito ng halik na sana'y makatanggal ng sakit na nararamdaman nito. "Patawarin mo ako, Mikoy. Magpagaling ka." At tuluyan siyang lumabas ng kuwarto.

            Alam niyang hindi pababayaan ng ospital ang kaniyang mga anak. Kailangan niyang magtiwala.

            Maingat pa rin si Mang Ben nang makalabas sa ospital. Panay ang sisi niya sa sarili. Kulang ang salitang kriminal para sa kaniya. Kasalanan niya kung bakit nalagay sa alanganin ang buhay ni Mikoy. Pinabayaan niya ito. Wala siyang kwenta. Ano pa bang pasakit ang ibibigay sa kaniya ng Diyos!?

            Diyos? May Diyos nga ba talaga? Kung mayroon, bakit nangyayari ang lahat ng iyon sa kaniya? Wala siyang ginagawang masama noong umpisa. Napilitan lamang siya dahil sa mga punyetang tao na kung ituring siya'y parang hayop! Ngayon ano'ng gusto Niya para lang gumaling ang kaniyang anak!? Huli na ba para magsisi?

            Lumalim na ang gabi ngunit patuloy pa rin si Mang Ben sa paglalakad. Hanggang sa makarating siya sa isang tulay na hindi na masyadong matao. Mataas iyon at isa lang ang pumasok sa isip niya nang makita iyon.

            Umakyat siya roon at umupo. "Kung totoo Ka, maaari bang ako na lang ang kuhanin Mo `wag lang ang kahit sino sa mga anak ko? Ako ang nakagawa ng masama, ako dapat ang magbayad."

            Tuluyang bumagsak ang mga luhang matagal nang kinikimkim ni Mang Ben. Matapos ang mahabang panahon, ngayon lang siya muling tumawag sa Panginoon. Habag na habag siya sa sarili. Humugot siya ng malalim ng hininga at ilang beses pinatama ang kamao sa sementong kinauupuan.

            "Tatalon ka ba, o iiyak nang iiyak?"

            Isang lalaking mapayat at may kahabaan ang buhok ang nalingunan ni Mang Ben sa kaniyang kanan. Nangalumbaba ito sa kinauupuan niya habang patuloy ang paghithit sa hawak na yosi.

            "Mga taong may malalaking problema lang ang nakakaisip magpakamatay."

            "Isa akong kriminal," pag-amin niya.

            "Tatalon ka para tumakas?"

            "Tatalon ako para sa mga anak ko. Sila ang nagbabayad ng mga kasalanang ginawa ko."

            Nagbuga ito ng usok bago humarap sa kaniya. Tila wala lang dito ang mga sinasabi niya. Sa tantiya niya ay nasa trenta anyos na rin ito katulad niya. "Kasalanan ang pagpapakamatay. Gusto mo bang mga anak mo rin ang magbayad sa kasalanang iyan?"

            Napayuko siya. Kitang-kita niya ang malakas na agos ng tubig na malamang binagsakan na niya kung hindi dumating ang lalaking ito.

            "Anong dapat kong gawin?" malumanay niyang sabi.

            "Bumaba ka riyan at pag-usapan natin." Sumunod naman siya. "Naniniwala ka ba sa salitang pag-asa?

            "Sandali, hindi ka ba natatakot sa akin? Isa akong kriminal. Dalawang tao ang napatay ko. Hindi ba dapat ay tumatawag ka na ng pulis?"

            "Hindi ko agad isusuplong sa pulis ang taong nangangailangan ng tulong." Hinagod nito ang mahabang buhok. "Ngayon, sagutin mo ang tanong ko."

            Saglit na natahimik si Mang Ben. "Hindi. Ilang beses na akong kumapit sa salitang iyan pero tingnan mo ako. Hanggang ngayon ay nakalugmok pa rin sa impyernong buhay."

            "Dahil hinayaan mo ang sarili mong gumawa ng masama."

            "Kung hindi ko iyon ginawa, hindi mabubuhay ang mga anak ko!" Hindi na napigilan ni Mang Ben ang inis na nararamdaman. Bakit ba hinayaan niya itong pakialamanan siya?

            Aalis na sana siya nang magsalita ito.

            "Narinig ko ang mga sinabi mo sa Kaniya kanina. Totoong may Diyos, maniwala ka. Ibibigay niya sa iyo ang kapatawarang hinihingi mo."

            "Ikaw ba ang Diyos!? Ano ba'ng alam mo?" pahasik niyang tanong ngunit ngumiti lang ito saka muling humithit sa sigarilyo.

            "Ang totoo niyan marami na rin ako nagawang kasalanan. Nagnakaw, nanloko... at nakapatay." Nagulat siya sa sinabi nito. "Iniwan ako ng asawa ko. Naisip kong wala nang kwenta ang buhay ko kaya tinangka kong magpakamatay sa lugar na ito mismo."

            "Ano'ng nangyari?"

            "Nakita ko sila na nagtitiis sa hirap para lang mabuhay. Naisip kong sayang ang buhay ko kung p'wede pa naman akong magbago. Kaya hinarap ko ang batas kasama ang problemang ako ang gumawa." Iminuwestra nito gamit ang sigarilyo ang ilang taong nasa tulay. Mga pulubi iyon na nagsisiksikan sa isang karton para lang makatulog. Ang ilan naman ay nagtyatyaga sa kakarampot na pagkain.

            Nakaramdam si Mang Ben ng awa, hindi lang para sa sarili.

            "Naranasan ko nang yurakan ang pagkatao ko dahil sa estado ko sa buhay. Kaya nga ako naging ganito."

            "Pero hindi katulad nila, palagi kang magtatago sa batas. Habang-buhay kang hahabulin na iyong konsensya." Naglakad ito patungo sa basurahan at itinapon roon ang sigarilyo saka muling nagsindi ng panibago. "Hindi sagot ang pagpapakamatay, kaibigan. Hindi iyan ang solusyon para matakasan ang problema."

            Tinamaan si Mang Ben sa mga sinabi nito. Wala sa hitsura nito ang magsasabi ng mga ganoong klaseng bagay na makakapagpaisip sa kaniya ng mga dapat niyang gawin. Nanikip ang kaniyang dibdib, bumugso ang luha, at napaluhod na lang habang inaalala ang mga anak. Kung hindi dahil sa lalaking ito, wala na siya sa mundong ito.

            Nais na niyang magbago. Huli na ba?

            Kapagkuwan ay naramdaman niya ang marahang tapik sa kaniyang balikat. Tapik ng isang taong mapagkakatiwalaan. Magaan iyon at masasabi niyang nagbigay sa kaniya ng lakas ng loob kahit paano. Lalo na ang mga salitang sunod nitong pinakawalan.

            "Tandaan mo. Iisa lang ang buhay natin ngunit ang pag-asa at pagbabago, nasa harapan lang natin iyan, hindi mawawala. Tumayo ka na riyan. Tutulungan kita."

            Hindi naglao'y ginawa ni Mang Ben ang isang bagay na matagal na dapat niyang ginawa—ang pagharap sa batas. Kusa siyang sumuko sa mga pulis at pinatawan ng pitong taong pagkakakulong.

            Tiniis niya ang hirap sa loob ng malamig at walang buhay na selda. Inihabilin niya ang mga anak sa lalaking nakapagbago ng paniniwala niya; ang lalaking tumulong sa kaniya--si Junel. Pinabibisita nito sa kaniya ang mga anak para lang mapunan ang pangungulilang nadarama.

            Subalit hindi na kagaya ng dati. May kulang sa kasiyahan niya. Naroon pa rin ang pagsisi sa kaniyang damdamin.

            Ngunit ano pa nga ba ang magagawa niya? Ang mga bagay na tapos na'y kailanman hindi niya maibabalik pa. Magpatuloy ng pakikibaka sa buhay ang tangi niyang magagawa.

            Kaya nang matapos ang pagdurusa sa loob, sa wakas nakalaya na rin siya.

            Nagmamadaling bumaba ng jeep si Mang Ben nang sa wakas ay makarating sa paaralan. Kalalaya niya lang kasi. Nanibago siya kaya medyo naligaw pa siya. Kailangan niya ring mahabol ang oras dahil ang sabi ni Junel ay ala-una ng hapon raw magsisimula ang programa. Ngunit pasado alas dos na yata.

            Agad nahanap ni Mang Ben ang puwesto nina Junel. At isang mainit at makabagbag-damdaming yakap ang isinalubong sa kaniya ni Atong.

            "`Tay, na-miss po kita," umiiyak na sabi ng bata.

            "Na-miss din kita, anak. `Wag kang mag-alala. Pangako, hindi ko na kayo iiwan."

            Pansamantalang napunta sa kanila ang atensyon ng ilang tao ngunit mayamaya pa'y nakangiting inakbayan siya ni Junel.

            "Tamang-tama lang ang dating mo. Hayun si Nina, puntahan mo na."

            "Naging ama ka rin sa kaniya. Gusto ko sanang sabay tayong sumalubong sa kaniya."

            Kitang-kita niya kung paano umakyat sa entablado si Nina. Abot-tainga ang ngiti nang tanggapin ang isang papel na magpapatunay sa nakatapos na siya. Tapos na ito sa elementarya, sa wakas. At iyon ay sa tulong ni Junel.

            "Maligayang pagtatapos, Nina," salubong ni Mang Ben sa panganay nang makababa ito.

            Kumislap ang mga mata ni Nina at animo kidlat sa bilis ang pagkawala ng luha nito. Ngiti na may kasamang iyak ang ipinakita nito. Ikinulong naman niya ito sa bisig bago halikan ang tuktok ng ulo.

            "Pasensya ka na, ngayon lang ako. Hindi ko man lang nasilayan ang pagpasok mo sa elementarya."

            "Okay lang, `Tay. Ang mahalaga narito ka na. At nakita mo akong umakyat sa entablado."

            "Bisitahin natin si Mikoy pagkatapos. Sigurado akong matutuwa iyon 'pag nakita ang diploma mo. Mapapasayaw 'yon," natatawa niyang sabi.

            Pansin niya ang ilang guro sa malapit na nakangiting nakatutok sa kanila at tila narinig ang kanilang pag-uusap. Buong pusong pinasalamatan ni Mang Ben ang mga ito na naging gabay rin ni Nina.

            Matapos ang programa pinuntahan agad nila si Mikoy, maliban kay Junel na mauuna na raw umuwi.

            Alam ng Diyos kung gaano siya kasabik na makita ito; na mahawakan ito, at marinig ang tinig at tawa nito. Nakakalungkot lang dahil lahat ng iyon ay hindi na mangyayari. Tanging larawan na lang at ang mga letrang nakaukit sa puntod nito ang masisilayan niya.

            Hanggang sa mga sandaling iyon hindi niya pa rin maiwasan sisihin ang sarili. Iniisip niya pa rin kasi na baka si Mikoy ang naging kabayaran sa mga kasalanan niya noon. Ang pagkamatay nito ang pinakamatinding karma na natanggap niya at habang buhay papasanin.

            Inayos ni Mang Ben ang dalang bulaklak sa puntod ng namayapang anak.

            "Mikoy, anak, narito na si Papa. Nami-miss na kita. Patawad kung nangyari ito."

            Nakatitig lamang siya sa puntod, nagpipigil na 'wag maluha ngunit kahit anong pigil niya para magmukhang matapang, lumalabas pa rin ang kalambutan ng puso niya bilang ama. Mayamaya'y naramdaman niya ang pagyakap ni Nina, sumunod si Atong.

            At sa harap ng puntod ni Mikoy, nangako siya sa sariling hindi na babalik sa balikong daan para buhayin ang natitirang anak. Makikisabay siya sa agos ng buhay, sa batas, pero hindi sa maling paraan.


Ito ay isang lahok sa Saranggola Blog Awards 7.  www.sba.ph

 

Hinaing ng Isang Anak

           “Miguel, maglaba ka na. Nasa likod-bahay na ang mga labahin.” ‘Yan ang salubong kay Miguel ng kaniyang ina hindi pa man siya tuluyang nakakapasok sa loob ng bahay nila.            
           “Opo, `Nay,” magalang niyang sagot rito saka inabot ang kamay nito para magmano. Mabilis nito iyong binawi.
            “Pagkatapos mo ro’n, magluto ka na ng hapunan. Bilisan mo.” Muli siyang sumang-ayon at umalis na ito. Marahil ay pupunta na naman ito sa kumare nito para makipagkuwentuhan.
            Sanay na siya sa ganoong uri ng eksena pagkakagaling niya sa eskuwelahan; sa kaniya iiwanan ng kaniyang ina ang mga labada, o kaya ay magluluto siya ng hapunan nila pagkatapos ay magliligpit siya ng kalat sa kanila. Mula pa pagkabata niya hanggang ngayon na nasa ikalawang baitang na siya sa high school ay wala pa ring pinagbago ang turing ng mga magulang niya sa kaniya. Katulong lang siya para sa mga ito. Ngunit ano pa ba’ng magagawa niya, e, hindi naman siya tunay na anak ng mga ito. Naiinggit siya sa ibang kabataan na yakap at halik ang natatanggap mula sa mga magulang. Kakaiba siya dahil imbis na iyon ang matanggap niya, utos at napakalamig na trato ang kaniyang natatanggap mula sa mga ito. Minsan pa’y sinasaktan siya.
            Tinungo niya ang kanilang maliit na kuwarto at inilagay sa isang sulok ang sukbit na bag na naglalaman ng mga kuwarderno at napakaraming aklat na ginagamit sa pag-aaral. Kasunod niyang hinubad ang suot na uniporme na naninilaw na dulot ng sobrang kalumaan, at ang itim na sapatos niyang halos matanggal na ang swelas. Naghanap siya ng maisusuot pagkatapos ay nagtungo na sa likod-bahay para maglaba.
            Mamaya ko na lang gagawin ang mga takdang-aralin ko, aniya sa isip.
            Sa likod-bahay ay natagpuan niya ang tambak na labahin. Naroon ang mga damit ng kaniyang ama’t ina. Mga pantalon, shorts, blusa, at kung ano-ano pa. Tatlong araw pala siyang hindi nakapaglaba dahil nangalakal siya noon. Nang may maalala siya ay muli siyang bumalik sa kuwarto at kinuha roon ang kahuhubad lamang na uniporme.            Inihiwalay niya ang mga puting damit mula sa mga de-kolor at sinimulang magkusot ng mga labahin. Matapos ang mahigit isang oras ay natapos na siya sa ginagawa. Sa pagtayo niya ay naramdaman niya ang sakit ng kaniyang likod at ng mga tuhod. Tumatagaktak na rin ang pawis niya sa noo pati na rin sa likod ngunit hindi niya iyon ininda.            “Magagalit si nanay kapag hindi ko ito natapos.”
             Dinala niya ang mga nalabhang damit sa may gilid ng bahay at isa-isang isinampay ang mga iyon sa nakakabit na mahabang kawad.
            Mula sa kinatatayuan ay natanaw niya sa malayo ang papalubog pa lamang na araw. Napakaganda ng kulay noon. Animo may mahikang nakapalibot doon na nagsisilbi nitong liwanag. Sa pamamagitan ng pagtitig doon ay gumagaan ang pakiramdam niya. Nakakahinga siya ng maluwag. Tila kasi umaangat mula sa mga balikat niya ang napakabigat na bagay.
            Dali-dali siyang nagtungo sa loob ng bahay nang maalala niya na kailangan pa nga pala niyang magsaing. Wala pa ang kaniyang ina, pati na rin ang kaniyang ama na marahil ay nasa inuman na naman. Kailangan na ulit niyang ihanda ang sarili sa pag-uwi nito.
            Naglagay siya ng dalawang tasa ng bigas sa kaldero – malakas kasi kumain ang mga ito. Pagkatapos ay isinalang iyon sa apoy. Sinunod niyang hinugasan ang mga ginamit na platong nasa lababo. Pinagkainan siguro iyon ng kaniyang ama’t ina kaninang tanghali. Habang naghuhugas ng plato ay napatulala siya nang makaisip ng panibagong pangyayari sa isinusulat niyang kuwento. Hilig rin kasi niya ang magsulat. Dulot marahil iyon ng pagbabasa niya ng mga komiks na nahihiram niya sa mga kaklase niya o kaya ay sa pagbabasa niya ng iba’t ibang uri ng kuwento.
            Napangiti siya sa naisip na eksena. Ang kuwento niya kasi ay tungkol sa isang bata na ipinangalan niya sa kaniya. Ang pagkakaiba nga lang, nasa magandang estado ang buhay ng batang si Miguel sa kuwento niya. Ginawa niya itong mayaman; may malaking mansyon katulad ng mga napapanood niya sa teleserye; may masaya itong pamilya, at palagi itong nakakatanggap ng yakap at halik mula sa mga magulang – ibang iba sa sitwasyon niya ngayon. Ngunit ayos lamang iyon, wala siyang karapatang magreklamo dahil ampon lamang naman siya. Masaya na rin siya dahil kahit paano ay nakamit niya ang pangarap na magkaroon ng masayang pamilya kahit sa kuwento lang. ‘Yon ay sa pamamagitan ng papel at panulat na ginagamit niya sa pagsusulat. Ang nakakalungkot lamang ay ayaw ng kinikilala niyang magulang ang ginagawa niyang pagsusulat dahil wala raw siyang mapapala roon.
            Sa isinusulat niyang kuwento, naroon na siya sa parteng nalaman ng bidang si Miguel na ampon lamang ito. Naisip na niya ang isusunod na eksena roon. Hindi ito maglalayas o magagalit sa kinikilalang pamilya, bagkus ay lalo pa nitong mamahalin, at buong pusong pasasalamatan ang mga kumupkop dito dahil hindi ito itinakwil sa katotohanang ampon lang ito.
            ‘Yon na lamang ang isusulat ko,’ aniya sa isip. Mamaya na lamang siguro niya lalagyan ng dayalog ang buong pangyayari.
            Kung maaari nga lang sana na kapag isinulat niya sa isang papel ang gusto niyang mangyari sa kaniya ay matutupad, iyon ang isusulat niya. At least, kahit hindi siya totoong anak, may mga kumupkop naman na mga taong mapagmahal. ‘Yon nga lang, mapait ang reyalidad niya. May magulang nga siyang kinikilala pero nangungulila pa rin ang puso niya sa kalinga ng isang tunay na ina at ama.
            Ayon kasi sa kaniyang ina ay patay na raw ang totoo niyang ina. Wala raw itong kuwenta. Marami raw itong bisyo na sanhi ng kamatayan nito. Hindi na binanggit sa kaniya kung kaano-ano ng mga ito ang totoong ina niya. Basta raw noong sanggol pa lang siya ay kinuha siya ng mga ito sa tirahan nila ng kaniyang tunay na ina. Naroon daw siya sa tabi ng kaniyang ina, na noo’y wala ng buhay. Sapat na dahilan na siguro iyon para pasalamatan niya ang mga umampon sa kaniya. Ngunit sa paglaki niya ay lumupit ang mga ito. Araw-araw siyang nakakatanggap ng sakit – pisikal man o emosyonal. Ang laki raw kasi ng gastos na inilalaan para sa kaniya. Nagplano na ang mga ito noon na ipamigay siya pero nagmakaawa siya. Kahit paano kasi ay ayaw niyang mawalay sa mga magulang. Minahal na niya ang mga ito.
            Humugot siya ng malalim na hininga at napabalik sa kasalukuyan nang marinig ang malakas na pagtawag sa kaniya ng kaniyang ama. Sa gulat niya ay aksidenteng dumulas mula sa mga kamay niya ang hawak na plato. Pumatak iyon sa sahig at nabasag. Tumama ang ilang piraso noon sa hubad niyang paa. Nagdugo iyon. Mabilis siyang yumuko at isa-isang pinulot ang piraso ng nabasag na plato. Kabadong-kabado siya sa mga puwedeng mangyari. Malalagot siya nito!
            Sa paglingon niya sa may pintuan ay nakatayo roon ang kaniyang ama. Waring nagpakalunod na naman ito sa alak. Masamang masama ang tinging ipinupukol nito sa kaniya. Lalong bumilis ang kabog ng kaniyang dibdib kasabay ang pagkirot ng paa na nagdurugo. Inihanda na niya ang sarili.
            “Hoy, Miguel!” Mabilis siyang nilapitan ng lasing na ama. “Punyeta kang bata ka! Wala na nga tayong pinggan, nagbabasag ka pa.” Mahigpit nitong hinawakan ang buhok niya, hinila iyon palikod dahilan upang mapatingala siya sa ama. Mapupula ang mga mata nito, animo kakainin siya nito ng buhay. Napangibit siya sa sakit. Gusto niya itong itulak at tumakbo palayo ngunit hindi niya magawa dahil nanginginig sa takot ang buo niyang katawan.
            Dinuro siya nito sa mukha at paulit-ulit na itinulak ang noo niya gamit ang daliri nito. “A-aray, `Tay.”
            “Masakit, ha?” Hinigpitan pa nito ang hawak sa kaniyang buhok. “Masasaktan ka talaga kung tatanga-tanga ka. Simpleng paghuhugas lang plato hindi mo pa magawa ng maayos.” Nalanghap niya ang amoy ng hininga nito – amoy alak, hindi niya  lang mawari kung anong klaseng alak iyon. Hinila siya nito patayo habang nakasabunot pa rin ang kamay sa buhok niya. “Wala ka talagang kuwenta. Dapat matagal ka na naming ipinamigay.”
            Lalo siyang natakot sa pahayag na iyon. Ayaw niyang ipamigay siya ng mga ito. Mahalaga ang mga ito sa kaniya kahit pa ganoon ang trato sa kaniya. “’Wag po, ‘Tay. ‘Wag n’yo po akong ipamigay,” pagmamakaawa niya. “Pasensya na po sa nagawa ko. Hindi ko sinasadya. N-Nagulat lang ho ako sa sigaw ninyo kanina.,” nanginginig niyang paliwanag. Hindi na niya napigilan ang mapaluha. Nasasaktan na siya; pisikal at emosyonal. Maya-maya pa’y wala na ang kamay ng kaniyang ama sa ulo niya ngunit dama pa rin niya ang sakit noon.
            Nanlaki ang mga mata nito sa paliwanag niya. Tila lalo pa yata itong nagalit at mas nanlisik ang mapupulang mga mata. “Ano’ng sinasabi mo? Ako pa ang may kasalanan kung bakit ka nakabasag? Walang’ya ka talagang bata ka. Inutil!”
            “H-Hindi ho, `Tay.”
            “Ano na naman ang nangyayari rito?” Sabay pa silang napabaling sa nagsalita. Kapapasok lang ng kaniyang ina at masama rin ang tingin nito sa kaniya.
            “Iyang batang iyan! Nagbasag ng plato.”
            Masama itong bumaling sa kaniya at naglakad palapit. Dumapo ang mabigat nitong kamay sa braso niya pati na rin sa pisngi. “Hindi ka na ba magtitino?! Ilang plato na ba ang nabasag mo? At ilan pa ba ang babasagin mo?”
            “Hindi ko po talaga sinasadya, ‘Nay, ‘Tay,” wika niya at halos hangin na lang ang lumabas mula sa bibig niya sa sobrang takot.
            Nanatili siyang nakatungo habang nakatitig sa paa niyang nagdurugo pa rin. Malalim ang sugat noon dahil tumama roon ang malaking piraso ng nabasag na plato. Ngunit katulad ng inaasahan, walang pakialam ang kaniyang magulang sa nasugatan niyang paa.
            “Bwisit na bata.” Nahagip ng tingin niya ang ama na naglalakad patungo sa lamesa. “Nasa’n na ang pagkain? Bakit wala pa?” May bahid ng pagkairita ang tono nito.
            ‘Yong kanin! Nawala na sa isip niya ang nakasalang pa rin na sinaing sa likod bahay nila. Malamang sunog na ‘yon at lalo siyang malilintikan. Lagot!
            Pinilit niyang igalaw ang mga paa niya na animo napako sa sahig. Nang magtagumpay siya ay mabilis siyang umalis sa kinatatayuan at nagtungo sa likod bahay. Mabilis ang  paghinga niya. Binuhusan niya ng tubig ang apoy at sa pag-alis niya sa takip ng kaldero ay nangangamoy sunog na iyon.
            “Lintik kang bata ka! Tabi!” Tumilapon siya sa gilid dahil sa lakas ng tulak sa kaniya ng ina. Napaupo siya sa magaspang nalupa habang natatakot na nakatingin sa ina. Ipinasok nito sa loob ang kanin. Sumunod siya rito ngunit isang lumilipad na tsinelas ang sumalubong sa kaniya. Napaupo siya at napasapo sa tiyan niya na tinamaan niyon. Maya maya’y kutsara naman ang tumama sa may bandang ulo niya at kasabay noon ay ang pagbigkas ng mga ito ng malulutong na mura.
           Wala na siyang ibang nagawa kung ‘di ang umiyak na lamang. Gusto niyang sumagot sa mga ito at ipagtanggol ang sarili niya ngunit tila napipi siya at nanatiling sarado ang kaniyang bibig. Dumapo muli ang mabigat na palad sa pisngi niya, sa pagkakataong iyon ay kamay naman iyon ng ama. Sa pakiwari niya y kaunti na lang at magdurugo na rin ang kaniyang mukha.
            “Binasag mo na nga ang plato, sinunog mo pa ang kanin! Mula bukas, hindi ka na papasok!” galit na wika ng kaniyang ama. “Wala ka namang natututunan sa eskuwelahan n’yo. Sayang ang ginagastos namin sa iyo.”
            Tiningala niya ang mga ito. Patuloy ang paglandas ng masasagana niyang luha. “`T-Tay,”
            Nilapitan siya nito at sinipa sa binti habang ang kaniyang ina ay nakamasid lamang sa kaniya, ngunit tila nabakas niya sa mukha nito ang awa para sa kaniya... o baka namamalikmata mata lamang siya. “Aangal ka?”
            “Mananatili ka rito sa bahay at wala kang ibang gagawin kung ‘di ang maglinis ng bahay. At ayaw kitang makikitang nagsusulat,” segunda ng kaniyang ina. Malik-mata nga lamang iyon.
            Bakit? Ang pigilan siya sa pagsusulat ay mas masakit pa kaysa sa pisikal na pananakit ng mga ito.
            Alam niyang ayaw ng mga ito ang nagsusulat siya pero sa anong kadahilanan? Hindi niya mawari iyon ngunit batid niyang may malalim na dahilan ang mga ito. “’Nay, kahit ang pagsusulat lamang, hayaan n’yo ako,” pakiusap niya.
            Hindi ito umimik bagkus ay nagtungo lamang sa kuwarto nila. Sinundan niya ito ng tingin. Ang kaniyang ama naman ay nakapuwesto na sa hapag-kainan at nagsisimula ng kumain. Sa paglabas ng ina ay hawak nito ang isang kuwaderno na pamilyar sa kaniya. Ang notebook ko! Doon niya isinusulat ang mga kuwento niya. Binuklat iyon ng ina at isa-isang pinunit ang bawat pahina. “Hindi. Ka. Na. Magsusulat,” wika nito. 
          Tila dahan-dahan ding pinupunit ang kaniyang pagkatao sa nasasaksihan. Ang mga pangarap niyang maging ganap na manunulat ay naglaho na rin sa imahinasyon niya. Napuno na siya ng tuluyan at napalitan ng galit ang nararamdaman niya. Nilundag niya ang kinatatayuan nito at mabilis na inagaw rito ang kaniyang kuwaderno. Nagulat ang mga ito sa ikinilos niya. Kahit ang kaniyang ama ay napatigil sa pagkain.
            “Tama na, ‘Nay, ‘Tay! Alam ko hong ampon lang ako at malaki ang utang na loob ko sa inyo pero hindi ko na ho kayang tiisin ang pananakit n’yo.” Pinalis niya ang luha niya ngunit hindi natigil ang pag-agos niyon. “Hindi ko alam kung ano’ng dahilan ninyo at ganito ang trato n’yo sa ‘kin, wala akong ideya roon. Sa kabila ng lahat ng pananakit ninyo, nagpapasalamat pa rin ako sa inyo – mahalaga kayo sa ‘kin, e. Pero isang hayop  ang turing n’yo sa ‘kin at punong-puno na ho ako.”
            “Aba’t, bastos kang bata ka. Sinasagot mo na kami ng tatay mo?!”
            “Opo! Dahil maling-mali na ang ginagawa n’yo sa ‘kin. Mas mabuti pa nga siguro kung aalis na ako rito.”
            Pagkasabi niyon ay lumabas siya ng bahay at iniwang tulala ang mga magulang. Napansin niya ang ilang tao na malamang ay nakikiusyoso sa sigawan nila. Bakit hindi nakialam ang mga ito upang ipagtanggol siya?
            Patuloy ang pag-alpas ng luha mula sa kaniyang mga mata. Wala siyang ibang dala kung ‘di ang sarili at ang kuwadernong naglalaman ng mga pangarap niya. Ni hindi na niya naisipang magsuot ng tsinelas. Lalo tuloy nanakit ang mga paa niya. Marahil tama rin ang desisyon niyang umalis. Bahala na kung saan siya mapunta ang mahalaga ay makalayo siya sa mga taong ibinababa siya. Gusto man niyang alamin ang totoong kuwento niya at kung bakit ganoon na lamang ang galit sa kaniya ng kinikilalang magulang, hahayaan na lamang niya. Ipinagpatuloy niya ang paglalakad sa tila walang katapusang daan – sa ilalim ng maliwang na buwan. 
          Ipinapangako niya sa sarili niya na magtatapos siya ng pag-aaral. Sa murang edad na kinse anyos ay sisimulan niyang buuin ang kaniyang pangarap. Alam niyang hangga’t may panulat at papel siya ay magagawa niya iyon. Oras na matupad lahat ng iyon ay babalikan niya ang mga magulang – hindi para magmayabang kun’di upang ipakita sa kanila na nagawa niya lahat ng walang hinihinging tulong mula sa mga ito.
            Pinalis niya ang luha gamit ang manggas ng suot na damit. Sa ngayon, kailangan muna niyang humanap ng matutulugan, siguradong may bakante pang puwesto na maaaring tulugan sa tabi ng kalsada. Hindi magtatagal, naniniwala siya na isang araw ay sa malaki, maganda, at malambot na kama na siya gigising.

Malungkot na Kapalaran

       
MULA sa kahon na kinalalagyan ko ay narinig ko ang mga yabag mo rito sa loob ng bodega. Mabibigat ang mga yabag na bahagyang nagpapatalbog sa maliit kong katawan. Hindi ko mawari kung sino ka pero sapat na dahilan na iyon upang makaramdam ako ng kaunting pag-asa.

       Paminsan-minsan ay tumitigil ang mga hakbang. Ilang sandali pa ay naramdaman ko ang pag-angat ng munti kong silid pagkatapos ay unti-unting bumukas ang pintong kaytagal ko ng gustong buksan.

       Makakaalis na ba ako muli sa kulungang ito?

       Tinapatan mo kami ng flash light at ngiting-ngiti ako sa ‘yo. Hindi ko nga lang maaninag ang iyong mukha dahil madilim dito sa bodega. Matapos ang ilang segundo ay bigla mong isinara ang kahon. Magpo-protesta sana ako ngunit ano ba naman kung sumigaw ako? Hindi mo naman maririnig.

       ”Hindi ko man lang nasilayan ang liwanag,” malungkot kong ibinulong sa sarili.

       Ngunit tila naman narinig ang aking kahilingan. Muling bumukas ang kahon at ganoon na lamang saya ko nang tumambad sa akin ang liwanag. Bahagya pa akong napapikit dahil naninibago ako roon.

       Tumingala ako sa kisame at naroon ang bombilya na nagbibigay ng liwanag sa bahaging ito ng bahay.

       “Ilang taon na ba ang nakalipas mula nang makita ko ang kuwartong ito? Ah... hindi ko na maalala,” aniko.

       "Sana hindi magalit si papa sa ginagawa kong ito." 

       Napalingon ako sa ‘yo. Pamilyar ang iyong mukha. Dinampot mo ako at masuyong hinipan upang maalis ang alikabok na dumikit sa katawan ko. Napakalambot ng palad mo. Pansamantala akong napanganga nang isabit mo ako sa christmas tree. Kaytagal na rin mula nang makita ko ang punong ito. Napahagikhik ako. Kulay dilaw ako kaya naman sigurado akong aangat talaga ang kulay ko rito. Walang dudang Pasko na at matapos ang napakahabang panahon, gagamitin ulit kami bilang disenyo sa napakalungkot na bahay na ito.

       Malinaw kong natitigan ang iyong mukha. Ikaw yata ang labing-isang taong gulang na bata sa nakaraan ko. Ngunit paanong nangyari na ganito ka na kalaki ngayon? Sa tantya ko ay nasa bente na ang edad mo. Ang hugis parisukat mong mukha, matangos na ilong, kulay tsokolateng mga mata, at ang makakapal mong kilay. Ikaw nga ang batang si Marcus na madalas kong makalaro noon.

       Naaalala ko pa ang panahon na iniuwi ako ng pamilya mo mula sa maliit na bangketa sa isang bayan. Magpapasko noon at ikaw mismo ang pumili sa amin para bilhin. Madalas mo akong laruin dahil paborito mo ang kulay dilaw. Hindi matawaran ang sayang naramdaman ko noon lalo na kapag nakikita kitang nakangiti. Bawat Pasko, ikaw mismo ang kumukuha sa amin sa malinis na bodega – na ngayon ay hindi na binibisita pa.

       Ngunit lahat pala talaga ay nagbabago, nagwawakas. Matapos ang tatlong Pasko, tuluyan mo kaming itinago at hindi na ginamit pa. Isang araw noon matapos ang Pasko, naaksidente ang iyong ina. Batay sa pagkakarinig ko ay nabangga ang sinasakyan niyang dyip. Isa siya sa hindi na umabot pa sa ospital. Labis ang lungkot mo at ng iyong ama.

       Hindi ko man alam ang buong kuwento, batid kong may kinalaman ang aksidenteng iyon kung bakit nawalan na rin ng buhay ang bahay na n’yo. Tinitigan ko ang mga mata mo. Hindi maitatago ang lungkot doon. Gusto kong haplusin ang iyong mukha ngunit wala akong kakayahan na gawin iyon. Wala akong magawa kundi titigan ka.

       “`Wag ka nang malungkot. Narito pa ako,” sambit ko kahit alam kong hindi mo maririnig.

       “Sino’ng may sabi sa ‘yong kuhanin mo ‘yan sa bodega?” Sabay tayong napatingin sa nagsalita – ang iyong ama! Masama ang kaniyang tingin.

       “Pa, Pasko ngayon at dapat lang na maglagay ako ng kulay rito.”

       “Hindi ba’t sinabi kong hindi na puwede ang mga ganyang kaartehan sa bahay ko? Matagal ko na iyang ipinagbawal. Iligpit mo ang mga iyan kung ayaw mong sirain ko ‘yan.” Puno ng awtoridad ang boses niya.

       Hindi ko maiwasan ang mainis sa kaniya. Bakit ganoon na lang ang galit niya sa amin. Wala kaming kasalanan sa kaniya. Tungkulin lang naming bigyang kulay ang isang bahay. Kasalanan na ba ‘yon?

       “Walang masama sa ginagawa ni Marcus!” sigaw ko.

       “Wala hong kinalaman ang Pasko sa pagkawala ni Mama noon,” katwiran mo. “Napakatagal na noon at gusto kong buhayin ang bahay na ito”

       Nagtiim ang bagang niya at lumapit sa ‘yo. “May kinalaman ang Pasko. Kaarawan Niya ngayon. Kaarawan Niya ang Pasko at Siya ang kumuha sa Mama mo! Wala akong planong magdiwang ng kaarawan niya. Ngayon,” tumuro ito sa sa christmas tree, “iligpit mo na ‘yan habang hindi ko pa naiisip na itapon iyan.”

       Nilampasan ka niya at tinungo ang direksyon ng kuwarto.

       “Pa,”

       “Ang sabi ko alisin mo ang mga ‘yan.”

       “Pero –“

       Lumingon siya at kahit ako'y nasindak. “Hindi mo ba ako narinig!? Ang sabi ko iligpit mo ang mga bagay na iyan!”

       Gusto kong maging tao sa mga oras na ito. Gusto kong humarang sa pagitan ninyo at ipaintindi sa ama mo na walang kinalaman ang Diyos sa pagkamatay ng asawa niya. Lahat ng bagay, lahat ng tao, may wakas.

       Mabilis siyang nakalapit sa puwesto ko. Nanlilisik ang kaniyang mata at walang ano-ano’y inalis niya ang isang bola at itinapon iyon sa kung saan. Napasinghap ako lalo na nang ako ang madampot ng kamay niya. Humarap siya sa ‘yo habang hawak ako. Mahigpit ang pagkakahawak niya sa akin. Nasasakal ako. Wala akong lakas para lumaban. Ramdam ko ang galit niya. Puno ng hinagpis at poot.

       “Walang Pasko, Marcus."

       “Meron, Pa. Kung bubuksan n’yo lang muli ang isip n’yo at tatanggapin ang mga nangyari, mararamdaman ninyo ang kagandahan ng Pasko. Hindi ito magugustuhan ni Mama oras na makita niya kayo sa gan’yang sitwasyon. Kailangan n’yong tanggapin... na wala na siya.”

       Lumandas ang luha sa mata mo ngunit tila bato ang iyong ama. “Walang Pasko at `wag ka nang makipagtalo sa 'kin kung ayaw mong samain.”

       Mabilis ang mga pangyayari. Tumilapon ako at malakas ang pagbagsak ko sa sahig. Naramdaman ko ang pagkabiyak ng parte ng katawan ko. Tumalbog ako at gumulong sa isang sulok. Wala akong magawa. Ito ang buhay ko. Hindi ako ang kumokontrol.

       “Noong araw na mawala ang mama mo, hindi na ako naniniwala sa Kaniya."

       “Alisin mo ang poot sa dibdib mo,” usal ko. “Totoo Siya dahil Siya ang nagbibigay sa atin ng buhay. Siya at ang Pasko ang nagbibigay ng pag-asa sa lahat. Hindi mo kailangang maging ganito," mangiyak-ngiyak kong sabi.

       Hindi pa yata nakuntento ang iyong ama. Nilapitan niya ako at tinapakan. Tuluyang nadurog ang katawan ko. Matapos iyon ay umalis na siya ngunit hindi nakalampas sa paningin ko ang malulungkot niyang mata.

       Napabaling ako sa ‘yo na tahimik na nakatulala sa akin. Patuloy ang paglandas ng luha mo. Hindi ko maipaliwanag ang sakit na nararamdaman ko. Hindi na yata mababago pa ang bagong paniniwala ng iyong ama ngunit alam ko na balang araw, mabubuhay muli ang bahay na n’yo.

       “`Wag kang mag-alala, Marcus. Hindi pa huli ang lahat. Balang araw...” sambit ko. Nakakalungkot lang na sa araw na iyon, hindi na ako makakapagbahagi pa ng kulay sa tahanan nyo. Dahil ano mang oras, maglalaho na ako